Schrif­te­lijke Vragen: online moni­toring via sociale media

Indiendatum: 18 mei 2021

‘Nederlandse gemeenten kijken op grote schaal mee met burgers op sociale media. Daarvoor gebruiken ze onder meer nepaccounts, een methode die gemeenten niet mogen gebruiken’.

Bovenstaande kop is vandaag (18 mei 2021) gepubliceerd in de Volkskrant, naar aanleiding van de resultaten van een onderzoek van NHL Stenden Hogeschool en de Universiteit Groningen1. Het onderzoek concludeerde dat gemeenten hun inwoners online monitoren om zicht te krijgen op mogelijke verstoringen van de openbare orde, maar ook om mogelijke fraude met sociale regelingen (denk aan bijstandsfraude) op het spoor te komen. Daarbij gebruiken gemeenten methoden die wettelijk niet zijn toegestaan.

Op grond van artikel 45 van het Reglement van Orde stellen de leden Van Schaik, Van Bree, Jordan en Jermoumi de volgende vragen aan het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Leiden over online monitoring van inwoners.

1. Gebeurt het online monitoren ook door de gemeente Leiden?
Antwoord: Ja. Zie hiervoor een uiteenzetting hierover de uitgebreide toelichting op de persvragen die hierover door de Volkskrant zijn gesteld. De reactie naar de Volkskrant is hieronder toegevoegd. We onderscheiden vier variantien: 1) social media monitoring om te weten wat er speelt in de stad en daarop in te kunnen spelen met bijvoorbeeld communicatie, 2) de toezichthoudende taak in het kader van de Participatiewet, 3) monitoring gericht op het in beeld hebben van eventuele openbare ordeverstoringen en andere veiligheidsissues in onze en 4) online onderzoek in het kader van het opsporen van ondermijnende activiteiten.

Zo ja:

a. Wordt er gebruik gemaakt van nepaccounts op social media?
Antwoord: Medewerkers gebruiken bij punt 2 en 4 een ander account dan hun privéaccount. Dit ter bescherming van hun eigen identiteit. Ze maken hier een account aan onder een andere naam. Dit zijn dus nepaccounts. Zij doen dit professioneel en niet als privépersoon. Onze medewerkers raadplegen alleen openbaar toegankelijke informatie en gebruiken de accounts (dus) niet om aan besloten groepen deel te nemen. Belangrijk om te melden is dat we personen of hun gedragingen enkel online monitoren als daar concrete aanleiding toe is, zoals dat we dat ook in de ‘echte’ wereld doen.

b. Worden persoonlijke gegevens van inwoners, die via social media zijn verkregen, opgeslagen?
Antwoord: Ja, dat gebeurt in bepaalde gevallen (bijvoorbeeld als ondersteunend bewijsmateriaal in een onderzoeksdossier naar fraude). Zie hiervoor ook de toelichting die is gegeven op de persvragen.

c. Is de functionaris gegevensbescherming betrokken bij online monitoring? Zo ja, op welke manier? Zo nee, waarom niet?
Antwoord: De functionaris gegevensbescherming heeft vastgesteld dat er momenteel geen sprake is van actief of geformaliseerd toezicht van buiten de eigen afdeling op uitvoering van de protocollen met btrekking tot online monitoring. Voor zover er sprake is van online monitoring, is dit merendeels een bestaande praktijk waarover
bij de functionaris gegevensbescherming geen klachten (intern/extern) zijn gemeld, noch beveiligingsincidenten (“datalekken”) bekend zijn. Dergelijke (bestaande) processen krijgen aandacht vanuit algemene bewustwordingsmaatregelen en de analyse en uitvoering van het privacy programma. Er is geen aanleiding geweest om hier toezicht of advisering op te verscherpen, anders dan de aandacht welke e.e.a. krijgt vanuit het reguliere programma. Bij dit programma is de Privacy Officer actief betrokken. Het onderzoek concludeert dat het kennisniveau binnen gemeenten, over wat wel en niet mag op gebied van online monitoren, vaak tekortschiet.

Het onderzoek concludeert dat het kennisniveau binnen gemeenten, over wat wel en niet mag op gebied van online monitoren, vaak tekortschiet.

2. Op welke wijze zorgt het college ervoor dat gemeenteambtenaren voldoende op te hoogte zijn van wat er wel en niet is toegestaan bij online monitoren

3. Is er binnen de gemeente Leiden beleid of een protocol over de inzet van online monitoring? Zijn er bijvoorbeeld richtlijnen wanneer het kan worden ingezet en onder welke voorwaarden? Zo nee, is het college bereid dit beleid of protocol zo snel mogelijk op te stellen en aan de raad voor te leggen?

Antwoord op vraag 2 en 3:
Ja, er zijn verschillende richtlijnen en protocollen. Ieder werkgebied heeft andere regels en voorschriften en ook soms zelfs een wettelijke grondslag, zoals bij de toezichthoudende taak van de gemeente op bijvoorbeeld bijstandsfraude. Dan zijn er protocollen hoe hiermee om te gaan. De Functionaris Gegevensbescherming heeft zoals bij 1c uitgebreid toegelicht zich te beraden of er nadere aandacht hiervoor nodig is. Ten slotte nog: er zijn altijd grensgevallen waarover de wetgever niet specifiek genoeg is of waar ruimte is voor interpretatie. Naar aanleiding van de berichtgeving hebben we een oproep aan de VNG gedaan om de onderzoekstaken die een wettelijke grondslag hebben nog eens te bezien en te bekijken of een en ander nóg duidelijker kan worden
opgeschreven.